¿Y quién es Pómpilo?

· Categoría · Comentarios: Ninguno  

El pez piloto, Naucrates ductor (Lineo, 1758), que da nombre a este blog me pide un poco de nombradía. Así que hoy traduzco las únicas referencias a este personaje mitológico, un marinerito casi anónimo.

1) Ateneo, Deipnosofistas VII 283e

Ἀπολλώνιος δ’ ὁ ῥόδιος ἢ Ναυκρατίτης ἐν Ναυκράτεως κτίσει τὸν Πομπίλον φησὶν ἄνθρωπον πρότερον ὄντα μεταβαλεῖν εἰς ἰχθὺν διά τινα Ἀπόλλωνος ἔρωτα‧ τὴν γὰρ Σαμίων πόλιν παραρρεῖν ποταμὸν Ἴμβρασον,

τῷ ῥά ποτ’ Ὠκυρόην νύμφην, περικαλλέα κούρην,
Χησιὰς εὐπατέρεια τέκεν φιλότητι μιγεῖσα,
Ὠκυρόην, ᾗ κάλλος ἀπείριτον ὤπασαν Ὧραι‧

ταύτης οὖν ἐρασθέντα Ἀπόλλωνα ἐπιχειρῆσαι ἁρπάσαι. διαπεραιωθεῖσαν δ’ εἰς Μίλητον κατά τινα Ἀρτέμιδος ἑορτὴν καὶ μέλλουσαν ἁρπάζεσθαι εὐλαβηθεῖσαν Πομπίλον τινὰ θαλασσουργὸν ἄνθρωπον καθικετεῦσαι ὄντα πατρῷον φίλον, ὅπως αὐτὴν εἰς τὴν πατρίδα διασώσῃ, λέγουσαν τάδε‧

πατρὸς ἐμοῖο φίλου συμφράδμονα θυμὸν ἀέξων,
Πομπίλε, δυσκελάδου δεδαὼς θοὰ βένθεα πόντου,
σῷζέ με:

καὶ τὸν εἰς τὴν ἀκτὴν διαγαγόντα αὐτὴν διαπεραιοῦν. ἐπιφανέντα δὲ τὸν Ἀπόλλωνα τήν τε κόρην ἁρπάσαι καὶ τὴν ναῦν ἀπολιθώσαντα τὸν Πομπίλον εἰς τὸν ὁμώνυμον ἰχθὺν μεταμορφῶσαι ποιῆσαί τε τὸν

πομπίλον ὠκυάλων νηῶν αιηονονα δουρον.

Traducción:

Apolonio de Rodas, o de Naúcratis, cuenta en La toma de Naúcratis lo siguiente. Pómpilo era antes un hombre, y se convirtió en pez a causa de un escarceo de Apolo. El río Ímbraso bordea la ciudad de los samios y…

«allí en tiempos a la ninfa Ocírroe, una joven hermosísima,
parió la noble Quesias de su relación con un amante;
a Ocírroe, a la que dieron las Horas una belleza sin par».

El caso es que Apolo, enamorado de ella, intentó hacerla suya. Ella se había desplazado a Mileto para asistir a una fiesta de Ártemis y, temiendo que iba a ser raptada, suplicó a Pómpilo, un marino que era amigo de su familia, que la llevara de vuelta a casa, diciéndole:

«Deudor del consejero ánimo de mi querido padre,
Pómpilo, conocedor del cóncavo fondo del mar estrepitoso,
sálvame».

Él la llevó en su viaje hasta la costa vecina. Apolo se apareció, raptó a la joven y, tras petrificar la nave, transformó a Pómpilo en el pez del mismo nombre, e hizo

«a Pómpilo madero †eonon† de las naves que navegan veloces».

2) Claudio Eliano, Sobre los animales 15.23

Τὸν ἰχθὺν τὸν πομπίλον οὐ μόνον Ποσειδῶνος λέγουσιν ἱερὸν εἶναι, ἀλλὰ καὶ τῶν ἐν Σαμοθρᾴκῃ θεῶν φίλον. ἁλιέα γοῦν τινα ἐν τοῖς ἄνω τοῦ χρόνου τιμωρίαν ὑποσχεῖν τῷδε τῷ ἰχθύι. καὶ τὸ μὲν ὄνομα ἦν ὡς λόγος τοῦ ἁλιέως Ἐπωπεύς, ἦν δὲ ἐξ Ἰκάρου τῆς νήσου, καὶ υἱὸς αὐτῷ ἦν. ἀθηρίας οὖν ποτε γενομένης ἰχθύων, ἀνήγαγε τὸν βόλον μόνους θηράσαντα πομπίλους, οὕσπερ οὖν καὶ δεῖπνον σὺν τῷ παιδὶ ὁ Ἐπωπεὺς ἔθετο. οὐκ ἐς μακρὰν δὲ δίκη τιμωρὸς μετῆλθεν αὐτόν· τῇ γὰρ ἁλιάδι αὐτοῦ κῆτος ἐπελθὸν ἐν ὄψει τοῦ παιδὸς τὸν Ἐπωπέα κατέπιε.

λέγουσι δὲ καὶ τοὺς δελφῖνας πολεμίους τῷ πομπίλῳ εἶναι, οὐ μὴν οὐδὲ ἐκείνους καλῶς ἀπαλλάττειν ὅταν αὐτοῦ γεύσωνται· σφαδάζουσι γὰρ παραχρῆμα καὶ ἐκμαίνονται, καὶ ἀτρεμεῖν ἀδυνατοῦντες ἐπὶ τοὺς αἰγιαλοὺς ἐκφέρονται, καὶ ἅπαξ ἐκβρασθέντες ὑπὸ τοῦ κύματος κορώναις τε εἰναλίαις καὶ λάροις δεῖπνόν εἰσιν.

λέγει δὲ Ἀπολλώνιος ὁ Ῥόδιος ἢ Ναυκρατίτης ὅτι καὶ ἄνθρωπός ποτε οὗτος ἦν, καὶ ἐπόρθμευεν. ὁ δὲ Ἀπόλλων ἠράσθη κόρης, καὶ ἐπειρᾶτο αὐτῇ ὁμιλῆσαι· ἣ δὲ ἀποδιδράσκουσα ἦλθεν ἐς Μίλητον καὶ ἐδεήθη Πομπίλου τινὸς θαλαττουργοῦ, ἵνα αὐτὴν διαγάγοι τὸν πορθμόν· ὃ δὲ ὑπήκουσεν. ἐπιφανεὶς δὲ ὁ Ἀπόλλων τὴν μὲν κόρην ἁρπάζει, τὴν δὲ ναῦν λίθον ἐργάζεται, τὸν δὲ Πομπίλον ἐς τὸν ἰχθὺν τοῦτον μετέβαλεν.

Traducción:

Del pez piloto dicen que no sólo es sagrado por Posidón, sino que también lo tienen en gran estima los dioses de Samotracia. Lo cierto es que tiempo atrás un pescador tenía mucho respeto a este pez; la leyenda dice que el nombre del pescador era Epopeo, que era de la isla de Ícaro y que era hijo de éste. Pues bien, cierta vez que la pesca era escasa, Epopeo izó la red y vio que sólo había capturado peces piloto, así que el pescador y su hijo se los comieron para cenar. No tardó mucho en llegarle el castigo: un monstruo marino apareció junto a la barca de Epopeo y se lo tragó delante de su hijo.

Dicen también que los delfines son enemigos del pez piloto, y que éstos tampoco salen bien parados cuando se lo comen: al punto sufren convulsiones y enloquecen y, como no pueden parar de retorcerse, son arrastrados hasta las playas; y una vez que las olas los han varado, son pasto de los cuervos de playa y las gaviotas.

Apolonio de Rodas, o de Náucratis, dice que éste también fue antes un ser humano y que se dedicaba al trasbordo de pasajeros. A Apolo le gustó una muchacha, y quería poseerla. Ella, para escapar de él, fue a Mileto y pidió a un tal Piloto, un marino, que la llevara al otro lado del estrecho, a lo que él accedió. Apolo se apareció, raptó a la muchacha, petrificó el barco y transformó a Piloto en este pez.

Por cierto, que encuentro en la impresionante FishBase una lista de hasta 19 sinónimos científicos de Naucrates ductor. Como para no liarse.

Artículos relacionados

Comentarios

Actualmente no hay comentarios a este artículo.

Escribe debajo tu comentario. Los campos marcados con * son obligatorios. Tienes que previsualizar tu comentario antes de enviarlo definitivamente.





← Anteriores Posteriores →